The Secret Schools
by the Holy Monastery of the Pantocrator at Melissochori
Κρυφό Σχολειό
Ιερά Μονή Παντοκράτορος Μελισσοχωρίου
posted on https://www.impantokratoros.gr/
This page displays both the English and Greek text of this article. When viewed on a desktop the text is in two columns (Greek on the left and English on the right), but when viewed on a mobile, the Greek is displayed first followed by the English translation.
ΚΡΥΦΑ ΣΧΟΛΕΙΑ
Μερικοί αμφισβητούν την ιστορική υπό σταση των Κρυφών Σχολείων, με την αιτιολο γία, όπως είπαμε, ότι η παιδεία δεν απαγορεύ τηκε από την τουρκική αυτοκρατορία, γι' αυτό άλλωστε υπήρχαν οι τόσες ονομαστές σχολές του γένους. Αλλά τα αμφισβητούν και για ένα ακόμα λόγο, από την «έλλειψη» ιστορικών ντοκουμέντων σχετικά με τα Κρυφά Σχολειά. Για να δούμε όμως και επί του προκειμένου εί ναι έτσι τα πράγματα;
«Τα Κρυφά Σχολειά συνεχίζονται εκεί που οι τοπικοί πασάδες και μπέηδες μάχονται τους καλόγερους και τα γράμματα», μας λέει ο Αλ. Ελλάδιος το 1714.
«Ο Γέρο Μαλαξός (Πρωτόπαπας) δίνει μαθήματα κρυφά στο σπίτι του, μέσα σ' ένα εξαθλιωμένο γυμνό δωμάτιο», μας λέει στην Περιγραφή του ο Γκέρλαχ το 1752.
«Το Κρυφό Σχολειό δεν είναι θρύλος. Το συνετήρησε, παρά τις καταδιώξεις, ο βαθύτατος πόθος του τυραννουμένου έθνους να υπάρξει», βροντοφωνεί ο κριτικός - ακαδη μαϊκός - ιστορικός Δ. Κόκκινος.
Ο Μ. Πηγάς (1535-1602), λόγιος και Πα τριάρχης Αλεξανδρείας, έκανε έκκληση στον τσάρο της Ρωσίας να φτιάξει σπουδαστήριο ελληνικών γραμμάτων στο βασίλειό του, γιατί στην Ελλάδα κινδυνεύει ν' αφανιστεί. η πηγή της σοφίας. (Ιστορία Ελλην. Έθνους). Εδώ φαίνεται καθαρά ο διωγμός που πέρασαν τα ελληνικά γράμματα κυρίως, τον 15ο και 16ο αιώνα, οπότε και δημιουργήθηκαν αναγκαστι κά τα Κρυφά Σχολειά, που λειτουργούσαν κα τά περιόδους κυρίως στις περιοχές των αρμα τολών και κλεφτών και μάθαιναν τα «κλεφτόπουλα» γράμματα.
«Τα λίγα γράμματα που ξέρω, λέει ο γέρος του Μωριά, τα έμαθα από το "Ψαλτήρι" και το "Οχτωήχι" της εκκλησίας». Ασφαλώς σε κά ποιο Μοναστήρι κρυφά. (Διήγηση συμβάντων ελληνικής φυλής). Και πράγματι, πώς ήταν δυ νατό να φοιτήσει σε φανερό σχολείο ένας απόγονος των επικηρυγμένων Κολοκοτροναίων;
Χαρακτηριστικό για το πώς λειτουργού σαν τα «Κρυφά Σχολειά» είναι και το ακόλου θο γεγονός: Όταν ο Ιμπραήμ σκορπούσε την κατα στροφή στην Πελοπόννησο, ο ιερομόναχος Δοσίθεος, μορφωμένος κληρικός της Ι. Μονής των άγιων Θεοδώρων Καλαβρύτων, πήρε τα παιδιά του Σχολείου των Καλαβρύτων, στο οποίο ήταν δάσκαλος, και τα πήγε και τα δίδα σκε «εν τοις σπηλαίοις» του Χελμού. (Α. Δασκαλάκης, τομ. Γ «Περί Παιδείας»).
Τα φανερά λοιπόν σχολεία, σε αρκετές περιπτώσεις την περίοδο της τουρκοκρατίας, γίνονταν κρυφά. Έτσι δούλευαν οι καλογεροδάσκαλοι της επο χής εκείνης. Δεν έχαναν καμιά ευκαιρία για να διδάσκουν το γένος. Είχαν και μετέδιδαν τη συνείδηση ότι η «Πόλη» έπεσε και αλώθηκε μόνο τοπικά, όχι πνευματικά και εθνικά. Ο Χριστιανισμός και ο Ελληνισμός έμεναν άπτωτα και άτρωτα. Αυτά έτρεφαν και μόρφω ναν το γένος μας.
Και πρώτος λόγος βέβαια για να λειτουρ γούν «Κρυφά Σχολειά» ήταν το «ΠΑΙΔΟΜΑΖΩΜΑ».
Ο Δ. Ζακυνθηνός στην ιστορία του «Η τουρκοκρατία» σελ. 13 γράφει: «Κατά τακτά διαστήματα ανά πενταετίαν επί Μωάμεθ του Β', βραδύτερον δε ανά τετραετίαν, τριετίαν η και συχνότερον, διετάσσετο η στρατολογία χριστιανόπαιδων επί τη βάσει των υπό των τοπικών η κοινοτικών αρ χών τηρουμένων μητρώων. Οι στρατευόμενοι ήσαν συνήθως ηλικίας από δέκα μέχρι δεκα πέντε ετών».
Τα παιδιά, λοιπόν, που δεν θα υποτάσσον ταν στο «παιδομάζωμα» ήταν αδύνατο να πη γαίνουν σε φανερά σχολεία...
Αλλά οι Τούρκοι, κατά περιόδους, όταν αγρίευαν —και αγρίευαν πολλές φορές— απα γόρευαν την ίδρυση σχολείων για να μη μορ φωθεί και σηκώσει κεφάλι ο «ραγιάς». Κάθε τόσο, δηλαδή, αναιρούσαν τα περί ελεύθερης παιδείας.
Ο Ρίζος Νερουλός γράφει σχετικά, ότι «οι Τούρκοι απαγόρευαν αυστηρώς σε μερικές περιοχές την ίδρυση δημοσίων σχολείων από φόβο μήπως οι χριστιανοί μορφωμένοι γίνουν δούλοι επικίνδυνοι και δυσκολοκυβέρνητοι».
Έτσι, κατ' ανάγκη, δημιουργούσαν οι μορ φωμένοι Έλληνες δικές τους εστίες γραμμά των κρυφά.
Και οι Έλληνες αυτοί, κατά κανόνα, όπως λέγει και ο εθνικός μας ιστορικός Κ. Παπαρργόπουλος, ήταν κληρικοί.
Ο Διονύσιος Θερειανός λέει χαρακτηρι στικά ότι «Ή Ορθόδοξος Εκκλησία εθέρμανε τα ελληνικά γράμματα, καταψυγέντα εν καιροίς χαλεπωτάτοις».
Ό Παπαφλέσσας, όπως γράφει ο «Λόγιος Ερμής» το 1819, συνιστά με επιστολή του στους κατοίκους της Πολιανής (στην Πελοπόν νησο) να χρησιμοποιήσουν το Μοναστήρι της Σολομονής για Σχολείο... άλλοτε κρυφό και άλ λοτε φανερό, ανάλογα με τις περιστάσεις.
Ο Νεόφυτος Μεταξάς, μοναχός της ι. Μο νής Πεντέλης επί τουρκοκρατίας και μετέπειτα Μητροπολίτης Αθηνών, ο οποίος και συνέχι σε την παράδοση των μοναχών της Πεντέλης να διδάσκουν τα σκλαβόπουλα γράμματα, γρά φει, μεταξύ των άλλων, ότι «οι εφημέριοι των μοναστηριών και των ενοριών διετήρησαν, άλλοτε κρυφά και άλλοτε φανερά, με την διδασκαλίαν της πατρίου γλώσσης την παρακατα θήκην (δηλαδή τον Ελληνισμό και την Ορθοδοξία) αμόλυντον και άμωμον».
Και σαν επιστέγασμα ας ξαναθυμηθούμε αυτό που μαθαίναμε από μικρά παιδιά και που το έκφρασε θαυμάσια η λαϊκή μούσα στα χρό νια της τουρκοκρατίας, και που αν δεν αποτε λούσε πραγματικότητα δεν θα το 'κανε τρα γούδι η παράδοση των ραγιάδων:
Φεγγαράκι μου λαμπρό
φέγγε μου να περπατώ
να πηγαίνω στο σχολειό
να μαθαίνω γράμματα,
γράμματα σπουδάγματα
του Θεού τα πράγματα.
Γύρω από τα θέματα αυτά γενικώς πολλές πληροφορίες μας δίνουν και τα έργα των ιστορικών Π. Καρολίδη, Κ. Παπαρρηγόπουλου, Σπυρ. Τρικούπη, Μιχ. Βολονάκη, Δ. Κόκκινου, Φραντζή, Γρηγ. Παπαμιχαήλ, Αθ. Βακαλόπουλου, Κ. Καιροφύλα, Αν. Γούδα, Κ. Σάθα, Πουκεβίλ - Γάλλου προξένου σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας την εποχή εκείνη. Δημ. Μπαλάνου, Γ. Σωτηρίου, Χρ. Παπαδοπούλου, Τ. Γριτσοπούλου, κ.α. Δεν κάνουμε «σχολαστι κές» παραπομπές, για να μην είναι κουραστικό το βιβλίο μας.
Και ας το ξαναπούμε, τα Κρυφά Σχολειά ό σο και αν τα πολεμούν θα βρουν, γιατί είναι ιστορική πραγματικότητα, από τη μια άκρη της Ελλάδας ως την άλλη.
Μιλούν τα γεγονότα
ΕΚΚΛΗΣΙΑ -ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ - 21
ΤΙΜΟΘΕΟΥ Κ. ΚΑΛΙΦΗ
Α' ΒΡΑΒΕΙΟ ΕΝΩΣΕΩΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ
Ιερά Μονή Παντοκράτορος Μελισσοχωρίου
The Secret Schools
Some (people) question the historical existence of the secret schools, with the justification (rationalization), as we said, that education (paideia) was not forbidden by the Ottoman empire, for this reason, after all, there were so many well-known schools of the Greek nation. But they question them for also another reason, because of the 'absence' of historical documents related to the secret schools. Let us also look, however, at the issue: are the things that way?
"The secret schools continue there where the local pashas and (Turkish) beys battle the monks and the Letters (education)." Al. Elladios 1714
"The elder Malaxos, protopriest, gives lessons secretly at his home, in a decrepit, desolate room," Gerlach tells us in his description, in 1752.
"The secret school is not a fable. It was supported, in spite of the persecutions, by the deepest desire of the tyrannized (oppressed) nation to exist," thunders the Cretan academician-historian D. Kokkinos.
M. Pigas (1535-1602), scholar and patriarch of Alexandria, submitted a request to the Tsar of Russia to build places (of study) of Greek Letters (learning) in [Russia] because in Greece the source of wisdom is in danger of disappearing. (History of the Greek Nation). Here (this) shows clearly the persecution that Greek Letters (learning) underwent primarily in the 15th and 16th century, because of which, out of necessity, the secret schools were created, which functioned over certain periods primarily in areas of armatoloi and klephts, and the 'young klephts' learned to read and write.
"The few letters that I know", says the Elder of Moria, I learned from the Psalter and the Ochtoechos of the Church". Surely in some monastery secretly (Description Events of the Greek Race). And in reality, how was it possible for a descendant of the 'wanted' Kolokotrona to study in an open school?
The following event also characterized how the secret schools functioned. When Ibrahim spread destruction in the Peloponnese, the hieromonk Dositheos, an educated priest of the Holy Monastery of St. Theodore of Kalavryta, took the children of the school of Kalavryta, where he was a teacher, and taught them "in the caves" of Chelmos. (A. Daskalakis, vol.3 "On Paideia")
Therefore, the non-secret schools, in many instances of the period of Turkish domination, were becoming secret. In this way the monk-teachers worked during that time period. They lost no opportunity to teach the (Greek) race. They had and they transmitted the conscience that the 'City' (Constantinople) fell and was changed only physically, not spiritually and ethnically. Christianity and Hellenism remained untouched and unspoiled. These nourished and shaped our race.
And the most important reason of course for the secret schools to operate was the "Paidomazoma". [the mass kidnapping of children]
D. Zakynthenos in his history 'H Tourkokratia' (Turkish Domination) on page 13 writes: "Over regular intervals every five years under Mohammid II, later on every four years, three years, and even more frequently, there was an order of recruitment of Christian children on the basis of the local community or government-maintained records. The enlisted were usually betwen ten and fifteen years old."
It was impossible therefore, for the children who were not subjected to the "Paidomazoma", to go to the non-secret schools.
But the Turks, occasionally, when they became wild with anger - and they became wild with anger many times - forbade the establishment of schools so that the "ragias" would not be trained and rise up in rebellion. Every so often, in other words, they were retracting freedom with respect to education (paideia).
Rizos Neroulos writes concerning this, that "the Turks, in many instances, strictly forbade the founding of public schools out of fear that the educated Christians would possibly become dangerous slaves and difficult to govern."
In this way, out of necessity, the educated Greeks created their own sources of secret education.
And these Greeks were clergy, as a rule, as our ethnic historian K. Paparrgopoulos says.
Dionysios Thereianos says characteristically that "the Orthodox Church warmed the Greek Letters (education), which had been frozen during certain periods."
Papaflessas, as 'Logios Ermes' writes in 1819, urges the inhabitants of Poliane (in the Peloponnese) by epistle to use the monastery of Solomonone as a school... sometimes secretly and sometimes openly, depending on the circumstances.
The newly ordained Metaxas, monk of the Monastery of Penteles, under Turkish domination and subsequently Metropolitan of Athens, who also continued the tradition of the monks of Pendeles to teach the enslaved Letters, writes among other things, that "the priests responsible for the monasteries and the parishes maintained, sometimes secretly and sometimes openly, the heritage with the teaching of the mother tongue (in other words Hellenism and Orthodoxy) pure and immaculate."
And to top it off, let us remember again what we learned as young children and which was expressed beautifully by the lay-muses during the years of Turkish occupation, and if it did not reflect reality, then the tradition of the ragiades would not have made it a song:
My little bright moon
shine on my footsteps
so that I can go to school
to learn to read and write
to learn God's teachings.
Much information surrounding these topics is given to us by the works of the historians P. Karolide, K. Paparrigopoulos, Spyr. Prikoupis, M. Bolonakis, D. Kokkinos, Frantzi, Greg. Papamichail, Ata. Bakalopoulos, K. Kairofyla, An. Gouda, K. Satha, Poukebil-Gallou (Consul to different cities during that time period), Dem. Balanos, G. Sotirios, Chr. Papadopoulos, T. Gritsopoulos. We did not make scholastic references, so that our book would not be tiring.
And let us repeat, as much as they attack the Secret Schools, they will find them from one corner of Greece to the other, because they are a historical reality.
The facts speak.
THE CHURCH - OTTOMAN RULE - 21
TIMOTHY K. CALIPH
THE UNION OF GREEK WRITERS
Holy Monastery of the Pantocrator at Melissochori